LEHOIA ANDER

Lehoiaren izen zientifikoa “Panthera Leo” da. Ugaztun haragijalea da Felidae familiakoa, katuarekin zerikusia duen animalia. Arra bere ile askoarengatik bereizten da emeagatik. Gainera, arrak 250kg inguru pisatzen du eta emeak aldiz, 180kg besterik ez.
Bere ilaia argala eta disdiratsua da. Buztana ile mataza batez amaitzen da eta bertan gordetzen dute beraien hatzazal bat.
Felidae familiako beste guztiak bezala bost behatz dituzte aurreko hanketan eta atzekoetan berriz lau.
Emeek ehizatzen dute eta arrek lurraldea zaintzen dute. Gauetan irteten dira ehizan eta heuren hatzazalekin harrapatzen dute harrapakina. Batzuetan, salto egitean, 3m-ko altuerara iristen dira.
Emeak 18 eta 26 hilabete artean izaten dute kumeak, eta zoologikoetan urtetik behin. Kumeak, arrak heltzerakoan, familiatik botatzen dute.
Zoologikoetan 30 urte inguru bizi dira, nahiz eta basati arrak 12 urte eta emeak 16 urte bici diren.

JULEN AZPILIKUETA - HARTZ ARRE

HARTZ ARREA

Hartzaren familiari úrsidos deitzen zaio, hartza arrea animalia ugaztuna da, gehienetan udaberrian jaiotzen dira, jaiotzen denean kilo erdi inguru pisatzen du baino handia egiten denean 1000 Kg tara heldu daiteke. Lau hanka ditu, lau hankatan dagoenean 1,5 m neurtzen du baina bi hanketan 2 m tara heltzen da. Gorputz hiletsua dauka eta azazkal luzeak eta zorrotzak, hagin zorrotzak ditu janaria hobeto zatitzeko, etsaiei beldurra emateko eta bere semeak otsoengatik babesteko oso usaimenona daukate, oso urrutitik antzeman dezake janariaren usaina.
Hartza arrea orojalea da, hau da, denetarik jaten du. Gehien gustatzen zaien janaria eztia da, batez ere txikitan, baita ere amuarrainak euren mokadu goxoenetarikoa baita. Udan asko jan behar dute, al duten guztia, zeren neguan ez dute ezer jaten lo eta lo bakarrik kobazuloan.
Hartz arrea munduko toki askotan bizi dira: Asian, ipar Amerikan eta Europan.
Hartz amak kobazuloa bilatzen du negua igarotzeko, eta ez badu aurkitzen zulo bat egiten du, nahiko handia, negua igarotzeko.
Hartz mota gehiago daude, adibidez: hartz polarra, zuria da eta oso tenperatura hotzetara dago egokituta .hartza panda oso polita da zuria da mantxa beltz batzuekin. Baina bi animali hauek zoritxarrez desagertzeko zorian daude zoritxarrez. Hartz inurrijalea mutur oso luzea dauka inurriak xurgatzeko eta jateko. Badaude ere hartz arrea familiako beste itsura batekoak hartz pardoak.

JULEN AZPILIKUETA - HARTZ ARREA

HARTZ ARREA
Hartzaren familiari úrsidos deitzen zaio, hartza arrea animalia ugaztuna da, gehienetan udaberrian jaiotzen dira, jaiotzen denean kilo erdi inguru pisatzen du baino handia egiten denean 1000 Kg tara heldu daiteke. Lau hanka ditu, lau hankatan dagoenean 1,5 m neurtzen du baina bi hanketan 2 m tara heltzen da. Gorputz hiletsua dauka eta azazkal luzeak eta zorrotzak, hagin zorrotzak ditu janaria hobeto zatitzeko, etsaiei beldurra emateko eta bere semeak otsoengatik babesteko oso usaimenona daukate, oso urrutitik antzeman dezake janariaren usaina.
Hartza arrea orojalea da, hau da, denetarik jaten du. Gehien gustatzen zaien janaria eztia da, batez ere txikitan, baita ere amuarrainak euren mokadu goxoenetarikoa baita. Udan asko jan behar dute, al duten guztia, zeren neguan ez dute ezer jaten lo eta lo bakarrik kobazuloan.
Hartz arrea munduko toki askotan bizi dira: Asian, ipar Amerikan eta Europan.
Hartz amak kobazuloa bilatzen du negua igarotzeko, eta ez badu aurkitzen zulo bat egiten du, nahiko handia, negua igarotzeko.
Hartz mota gehiago daude, adibidez: hartz polarra, zuria da eta oso tenperatura hotzetara dago egokituta .hartza panda oso polita da zuria da mantxa beltz batzuekin. Baina bi animali hauek zoritxarrez desagertzeko zorian daude zoritxarrez. Hartz inurrijalea mutur oso luzea dauka inurriak xurgatzeko eta jateko. Badaude ere hartz arrea familiako beste itsura batekoak hartz pardoak.

Ainhoa Urzelai-Ipuina

Nire gelako koadroaren historioa


Ohean etzanda nago jaikitzeko gogo gabe. Nire amaren deiada entzuten dut gosaltzera joateko, baina ni, nire gelako koadroari begira nago.
Kuadroa nire aitona Julianek oparitu zidan orain dela bi urte, nire urtebetze egunean. Kuadroa aitonaren aitak, Manuelek margotu zuen bere emaztearentzat, Agatarentzat.
Marrazkian, lorontzi marroi bat agertzen da txuri eta lila koloreko lorekin. Kuadroak urte asko duenez, aitonak, oparitu aurretik, markoa aldatu zuen.
Pinturak, bere historia gordetzen du.

Aitonaren aitaren garaian, Manuelen garaian, arropak ez ziren guk etxean ditugun garbigailuetan garbitzen, erreketan baizik. Hotz haundia egiten zuenean eta errekak izozten zirenean, harri edo makil bat hartu eta izotza puskatzen zuten.
Horrelako egun bat zen, erreka izoztuta zegoen eta Agata, nire aitonarekin, arropak garbitzera joan zen. Julianek bi urte eta erdi zituen eta bihurri samarra zen, herriko neska-mutikoekin jolasten ari zen bitartean, Agatak arropak garbitzen zituen erreka bazterrean.
Nire aitona, poliki-poliki erreka bazterrera hurbiltzen hasi zen, Agata konturatu orduko, errekaren beste aldean zegoen umea, geldi geldi izotz gainean eserita.
Agata berengana joateko esan zion, baina Julian mugitu ere ez zen egin.
Orduan amak, arropak alde batera utzi eta semea errekatik ateratzera joan zen. Beste aldera pasatzea lortu zuen izotza apurtu gabe, baina semea besoetan hartu zuenean, Krr-Krakst! Izotza puskatzen hasi zen.
Ozta-ozta lortu zuen Agatak umea errekatik ateratzen ze, bera irtetera zihoanean izotza guztiz puskatu zen eta uretara erori zen.Emakumeak bizkor joan ziren laguntzera, azkenean uretatik atera zuten. Manuel ibiltzera joan zenean, lurrera jausi zen. Ezin zuen zutik egon. Hankak izoztuta zituen, beste gorputz atal guztiak bezala. Hiru emakume artean eraman zuten etxera.
Hurrengo egunean, Agataren egoera ez zen oso ona, ezin baitzuen ibili eta izugarrizko estula zeukan. Medikuari deitu zioten, eta honek ospitalera joateko beharra zeukala esan zien.
Hospitalean, geratu behar zela esan zioten, egoera larrian zegoelako.
Agata ospitalean triste samarra zegoen, Manuelek ahal zuen guztietan bisitatzen zuen, ospitala irian baitzegoen.
Agatak ez zuen asko hitzegiten, arnasa hartzeko zailtasuna zeukalako, baina hitzegiten zuenean, zera esaten zuen: “Ene Manuel maitia, noiz sendatuko naiz etxera joateko?. Badaramatzat egun asko hemen sartuta, udaberria laister dator eta nik mendirik ikusi gabe, zuhaitzik ikusi gabe, seme-alabarik ikusi gabe eta niri hainbeste gustatzen zaizkidan udaberriko lorak ikusi gabe. Hemen sentitu eta ikusten den bakarra, mina eta tristura dira.
Handik egun batzuetara Manuel, ospitalera joan zen sartu-irtentxo bat egitera. Ez zen esku utsik sartu, ezkerreko eskutik tiraka Juliantxo bihurria zeraman, bestean zerbait paperan bilduta.
Agatarengana hurbildu ziren eta muin ematearekin batera oparia eman zioten. Hura izan zen Agatak izandako opari onena, umetxoa eta hainbeste gustatzen zitzaizkion lorez beteriko koadro bat.
Manuel bai egurrakin bai margoakin oso trebea zen, berak maitasunez pintatutako lorak Agataren ohe ondoan zintzilikatu zuen esanez: ohetik ikusiko dituzu zuk gogoko dituzun lorak.
Pizkanaka-pizkanaka hobetzen joan zen Agata, guztiz sendatu arte.

Aiton-amonaren etxera joaten nintzenean koadroa begiratzen gelditzen nintzen, gainera aitonak bere amaren antza neukala esaten zidan, horregatik urtebetetzean oparitu zidan.
Nire amaren deihada entzun dut berriro eta oraingoan bai, jeitsi naiz gosaltzera.

Malen ruiz de azua - armiarma

ARMIARMA



Armiarmak , aracnidoen familiako animaliak dira.Araneae ezpezietako edozein animaliari esaten zaio armiarma.
Animalia hauek 0,5 mm eta 9 cm artean neurtzen dute. Hankak luzatuta 25cm ko luzera izan dezake horrelako animalia batek.
Animalia hau kontinente guztietan bizi da Antartidan izan ezik.

38.000 ezpezie desberdin daude eta horietatik 12 ezpezie soilik dira gizakientzat kaltegarriak. Armiarma denak dira intsektuen harrapakariak. Armiarmek zeta izeneko ohial mota bat sortzen dute ehizan egiteko ,babeslekuak eraikitzeko eta baita haizearen bidez garraiatuak izan daitezen ere.
Aracnologia armiarmekin eta aracnido guztak aztertzen dituen zientzia da .
Armiarmak harrapatzaileak dira. Harrapatzen dutenarekin elikatzen dira. Batzuek, zomorroak harrapatzeko sare bat egiten dute , izan ere , zomorroak bertan itsatsita gelditzen dira eta normalki hortaz elikatzen dira. Beste batzuk ordea, adi-adi egoten dira beraien ingurura zein hurbilduko.
Ulobodiadeko armiarmak izan ezik denak dira pozoitsuak.
Armiarmak espermatoforeoen bidez ernaltzen dira.Armiarma arrak emeari bere organoan sartzen dio espematoforoa eta horrela ernaltzen dira.



MALEN RZ DE AZUA LARRINAGA

Andoni Elduaien

Zaldia


Zaldia equs familiako ugaztun belarjaleak dira,bere izen zientifikoa equs caballus da baina hemen zaldia izenarekin ezagutzen ditugu.

Beraien habitata baserrietan, kortetan… bizi dira etxe abereak bai dira.

Haien hankak azkarrak eta indartsuak dira, ez dira oso altuak, kolore desberdineko ilez estalita daude eta oso politak izaten dira.

Animali hauek belarjaleak direnez, belarra eta lastoa jaten dute beste landare batzuen artean.

Zaldi familian,ezagunena arabiarra izan harren, Euskal Herrian, pottoka dugu familiarik ezagunena, txikiak izanik oso ondo moldatzen bai dira gure paisai menditsuetara.

Gainera beste gauza batzuetarako balio dute ere, esaterako nekazaritzarako, kiroletarako, garraio bide bezala gurdiak bultzatzeko…

Andoni Elduaien

ANDREA ONANDIA, izurdea

Izurdea

Sarrera:
Izurde Handia (Tursiopus truncatus) izurdeen familiako ezagunena da. Oso animalia azkarra da, eta taldeka bizi da. Espezie honen barruan bi multzo bereizten dira: bata kostaldean bizi da eta talde txikitan biltzen dira, eta bestea ozeano zabalean bizi da, oso talde handitan elkartzen dira.

Habitata:

Munduko itsaso guztietan bizi da, baina ur beroak atsegin ditu. Horregatik, tropikoetatik topatuko dugu maizago, ur hotzetan baino.

Elikadura:

Hortz ugari dituzte (20-28 hortz koniko), hau da, kono formadunak, goiko eta beheeko masail-hezurreetan, baina ez dituzte murtxikatzeko erabiltzen.Oso elikadura zabala dute: legatzak, bisiguak, olagarroak, txibiak eta ganbak.

Ezaugarri fisikoak

Aipatutakoen luzera 2-4 m artean dago eta pisua 200-500 kg artean. Bular aldeko hegatsak 30-50 cm luze dira, bizkar aldekoa 23cm, eta atzekoa 60cm gutxi gora behera. Tursicops generoaren bereizgarria 8cm-ko muturra da. Ezin dezakete aurrez aurre ondo ikusi, bi begiak alboetan baitauzkate kokaturik.

Komunikazio sistema

Animalia hauen komunikazio-sistema benetan konplexua da. Soinu-emisioak 18.000 eta 15.000 Hz bitartean daude, eta segunduko 30 emisio botatzen ditu. Ez du ahots-kordarik eta soinu hauek botatzeko ardura duen organoari meloi esaten zaio, eta poltsa batzuez osatuta dago.Komunikazio-baliabide hori ez dute ehizatzeko bakarrik erabiltzen, bikotea ezagutzeko, ehiztariak antzemateko, itsasoan kokatzetko eta abarrerako ere erabiltzen dute. 17 edo 18 soinu desberdin emititzen dituzte, eta badakite bost elementuko esaldiak egiten.

Ugalketa

Ugalketa-garaia bizilekuaren araberakoa da; hala ere, udaberrian, estalketa gehiago egoten dira. Kumeak jaiotzean 10-15kg pisatzen dute, amaren sabelean urtebete egon ondoren, beraz, animalia hauek ugaztunak dira amaren sabelean garatu direlako. Astebetez, amak gertutik jarraitzen dio, edozein arriskutatik babesteko. Kumeak 10 hilabetez hartzen du esnea bere amarengandik, baina, 6-7 hilabetera iristean, beste elikagai batzuk jaten hasten da. Bi urte bete arte amarekin egoten da ehiza-teknikak ikasten, eta, horren ondoren, independentzia lortzen dute.

Bitxikeriak

*Egunean 3-4 orduz egiten dute lo. Batzuetan , igerian egoten dira, eta, besteetan, mantso-mantso beste taldekide batzuen ondoan, egiten dute igeri lo dauden bitartean. Egoera horretan, burmuinaren erdia deskonektatzen dute eta beste aldeko begia ere. Bi ordu inguru pasatzen direnean, deskantsatzen egon den garunaren zatia esnatzen da eta beste zatia lokartzen da.

*Uraren azpian 6 edo 7 minutu segidan iraun dezakete, nahiz eta batzuek 12-15 minutu iraun dezaketen.